W 2025 roku przypada 550. rocznica wydania we Wrocławiu przez Kaspra Elyana łacińskiej księgi Statuta synodalia Wratislaviensia (Statuty synodalne biskupów wrocławskich, strona 19 na podglądzie miniatur), zawierającej pierwsze w historii druki tekstów w języku polskim, a konkretnie najważniejszych modlitw chrześcijańskich – Ojcze nasz, Zdrowaś Mario i Wierzę w Boga. Druki Elyana stanowią unikatowy symbol włączenia polszczyzny w system innowacyjnych technologii komunikacyjnych ówczesnej Europy i świata. Mają także niezaprzeczalnie ogromne znaczenie dla językoznawstwa diachronicznego, dziejów drukarstwa, teologii oraz historii Polski, Śląska i pogranicza polsko-czesko-niemieckiego. Wspomniana rocznica i nawiązująca do niej konferencja są więc okazją do naukowej refleksji nad historią słowa drukowanego na Śląsku i w Polsce, ujmowanego w szerokim kontekście historycznym, lingwistycznym i teologicznym.
Organizatorzy konferencji – Uniwersytet Wrocławski, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego i Zakład Narodowy im. Ossolińskich – zapraszają do składania propozycji referatów i/lub plakatów. Zakres konferencji obejmuje oparte na źródłach badania druków Elyana i ich treści w perspektywie historycznej, lingwistycznej, bibliologicznej i teologicznej. Ponadto interesuje nas tematyka obejmująca kwestie wieloetniczności i wielojęzyczności Śląska oraz historii słowa drukowanego na Śląsku i w Polsce.
Z uwagi na tę wielość perspektyw konferencja będzie miała charakter transdyscyplinarny. Dla językoznawców średniowieczny zapis tekstu w języku polskim jest bowiem wartościowym źródłem wiedzy o tym, jak rozpoczynał się proces standaryzacji polszczyzny, wymuszonej przez rosnącą dominację słowa drukowanego nad rękopiśmiennym. Dla historyków druki Elyana są jednym ze świadectw wieloetniczności Śląska i jego uwikłania w relacje z kulturą czeską i niemiecką. Dla badaczy dziejów książki Elyany stanowią początek polskiego słowa drukowanego. Wreszcie z punktu widzenia teologii i historii Kościoła w Polsce, Statuta synodalia Wratislaviensia jako oficjalny dokument Diecezji Wrocławskiej są przedmiotem badań liturgiki i prawa kanonicznego.
Ponad pół tysiąca lat, jakie upłynęły od momentu wydania Statutów, sprawiły, iż według źródeł bibliograficznych do dzisiaj zachowały się jedynie dwa oryginalne i kompletne ich egzemplarze. Pierwszy znajduje się w posiadaniu Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego (wersja cyfrowa), drugi przechowuje Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej w Pradze. Fragmenty tego dokumentu wzbogacają historyczne zbiory następujących instytucji: Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek Göttingen, Knihovna Národního muzea w Pradze oraz British Library w Londynie. Polityka otwartych archiwów i dostępność tego starodruku w formie zdigitalizowanej umożliwiają jego badanie poza miejscem przechowywania, co otwiera nowe perspektywy badawcze, a zarazem skłania do podsumowania dociekań wcześniejszych. Prezentacja takich badań jest właśnie celem naszej konferencji.
Konferencja ma charakter interdyscyplinarny i otwarty. Tematyka wystąpień obejmuje zarówno zagadnienia bardzo szczegółowe, związane bezpośrednio z kontekstem powstania „statutów”, jak i ogólniejsze, odnoszące się do szeroko rozumianej historii Polski, Kościoła, polszczyzny i Śląska. Zachęcamy do wysyłania propozycji referatów i plakatów poświęconych następującym zagadnieniom:
– Statuta synodalia Wratislaviensia: zachowane egzemplarze, treść, kontekst historyczny,
funkcjonowanie w społeczeństwie, aspekty prawno-kanoniczne, liturgiczne i duszpasterskie
– Śląsk jako historyczna i współczesna przestrzeń wielojęzyczności, wieloetniczności i wielokulturowości
– historia słowa drukowanego na Śląsku
– oficyna Kaspra Elyana, jej zasób typograficzny i produkcja na tle rozwoju sztuki drukarskiej w Polsce i Europie
– rola dawnych drukarzy w rozpowszechnianiu informacji i kształtowaniu kultury druku
– książka drukowana w bibliotekach śląskich do początku nowożytności
– funkcja najstarszych druków, w tym ulotnych, w procesie komunikacji społecznej
– Kościół na Śląsku w XV w. wobec wielojęzyczności oraz wieloetniczności regionu
– duszpasterska działalność Kościoła na obszarach niejednorodnych etnicznie
– ustawodawstwo kościelne na Śląsku w średniowieczu – zakres regulacji, transmisja tekstów, recepcja
– modlitwy w językach polskim i niemieckim od XIV wieku: źródła, teksty,
funkcjonowanie w pobożności prywatnej i liturgii (ze szczególnym uwzględnieniem Śląska)
– życie i działalności biskupa Konrada IV Starszego (1417–1447)
– życie i działalność kanonika i drukarza Caspara Elyana (ok. 1435–1486)
– polszczyzna w perspektywie historycznej
– drukarze renesansowi jako współtwórcy gramatyk języków narodowych
– początki języka polskiego w świetle wydrukowanych zabytków kultury piśmienniczej
– wpływ pisma i druku na procesy standaryzacji języka
– przekłady tekstów sakralnych na środkowoeuropejskie języki wernakularne
– wpływ innowacji technicznych na rozwój języka w perspektywie historycznej.
Konferencja odbędzie się w dniach 26–28 listopada 2025 r. w salach wykładowych Biblioteki Uniwersyteckiej i Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu.
Zapraszamy do przesyłania propozycji referatów lub plakatów do 30 czerwca 2025 r. Informację o przyjęciu lub odrzuceniu zgłoszenia przekażemy do 11 lipca 2025 r. Językami konferencji są polski i angielski. Ewentualne pytania proszę kierować do dr Agnieszki Łobockiej (sekretarz konferencji).
>>>> FORMULARZ ZGŁOSZENIOWY
Uczestnictwo z referatem lub plakatem: 600 PLN
Uczestnictwo bez referatu lub plakatu: 300 PLN
Numery rachunków bankowych Wydziału Komunikacji Społecznej i Mediów UWr:
1. PLN - 33 1090 2590 0000 0001 5907 5426
2. EUR - 64 1090 2590 0000 0001 5907 5450
SWIFT WBKPPLPP
Tytuł przelewu: Elyan550
Opłata obejmuje bufet kawowy, uroczystą kolację w dniu 26.11.2025 oraz zwiedzanie Oddziału Starych Druków Biblioteki Uniwersyteckiej i Archiwum Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu.
Planujemy pokaz rzadko udostępnianych zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej oraz zwiedzanie Archiwum Archidiecezjalnego we Wrocławiu. Ponadto chcielibyśmy zorganizować panel dyskusyjny na temat początków polszczyzny z udziałem wybitnych polskich językoznawców. Udział w panelu wstępnie zadeklarowali profesorowie Jerzy Bralczyk, Stanisław Dubisz, Tomasz Mika i Jan Miodek. Moderatorem dyskusji będzie prof. Maciej Eder.
Wybrane referaty ukażą się w formie tomu zbiorowego w wysoko punktowanym wydawnictwie.
Pobierz plakat reklamujący konferencję (PDF)
prof. Adam Pawłowski (Uniwersytet Wrocławski) – przewodniczący
dr hab. Małgorzata Dawidziak-Kładoczna (Uniwersytet Wrocławski)
prof. Stanisław Dubisz (Uniwersytet Warszawski)
prof. Maciej Eder (Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie)
prof. Janusz Gruchała (Uniwersytet Jagielloński)
prof. Bożena Koredczuk (Uniwersytet Wrocławski)
dr hab. Mariusz Leńczuk (Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie)
prof. Krzysztof Migoń (Uniwersytet Wrocławski)
prof. Tomasz Mika (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
prof. Wojciech Mrozowicz (Uniwersytet Wrocławski)
dr hab. Jacek Puchalski (Uniwersytet Warszawski)
ks. dr hab. Rajmund Pietkiewicz (Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu)
dr hab. Artur Tworek (Uniwersytet Wrocławski)
dr hab. Filip Wolański (Uniwersytet Wrocławski)
prof. Anna Żbikowska-Migoń (Uniwersytet Wrocławski)
prof. Rościsław Żerelik (Uniwersytet Wrocławski)
prof. Aneta Firlej-Buzon (przewodnicząca)
dr Agnieszka Łobocka (sekretarz)
mgr Emilia Klich (skarbnik)
dr Dorota Siwecka
dr Jarosław Szymański
----------------------------------------------
dr hab. Anna Cisło, prof. UWr (obsługa translatorska konferencji)
dr Rafał Werszler (projekt i podtrzymanie strony WWW)
Instytut Nauk o Informacji i Mediach, Uniwersytet Wrocławski (https://inim.uwr.edu.pl/)
Instytut Historyczny, Uniwersytet Wrocławski (https://hist.uni.wroc.pl/)
Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu (https://pwt.wroc.pl/)
Biblioteka Uniwersytecka, Uniwersytet Wrocławski (https://www.bu.uni.wroc.pl/)
Zakład Narodowy im. Ossolińskich (https://www.ossolineum.pl/)
JE Ksiądz Arcybiskup Józef Kupny, Metropolita Wrocławski
JM Profesor Robert Olkiewicz, Rektor Uniwersytetu Wrocławskiego
Polskie Towarzystwo Komunikacji Społecznej - PTKS (https://www.ptks.pl/)
Polskie Towarzystwo Językoznawcze - PTJ (https://ptj.civ.pl/)
Polskie Towarzystwo Historyczne - PTH (https://pth.net.pl/)
Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich - SBP (https://www.sbp.pl/)
"Gość Niedzielny" (https://www.gosc.pl)
"Niedziela – Tygodnik Katolicki" (https://www.niedziela.pl)
"Dzieje.pl – portal historyczny" (https://dzieje.pl)
dr Agnieszka Łobocka (sekretarz) — agnieszka.lobocka@uwr.edu.pl
prof. Aneta Firlej-Buzon — aneta.firlej-buzon@uwr.edu.pl
prof. Adam Pawłowski — adam.pawlowski@uwr.edu.pl
dr Jarosław Szymański — jaroslaw.szymanski@uwr.edu.pl
Mobirise free web maker