Filologia cyfrowa,
a może raczej eksperymentalna?
Kilka uwag metodologicznych
.
Maciej Eder
.
Instytut Języka Polskiego PAN
Spis rzeczy
- filologia cyfrowa, czyli właściwie co?
- atrybucja autorska
- czytanie na odległość
- stylometia w skali mikroskopowej
- zamknięcie, czyli kilka myśli ogólnych
Rewolucja cyfrowa i filologia
- edycje krytyczne
- interaktywne ukazanie całej tradycji tesktu
- olbrzymia pomoc przy sporządzaniu komentarzy
- wirtualne biblioteki
- np. biblioteka książek Kopernika
- korpusy tekstowe
- i wiele innych...
Czy tylko przeszukiwanie?
Podstawowe pojęcia
- “Computation into criticism” (John Burrows)
- “Distant reading” (Franco Moretti)
- “Macroanalysis” (Matthew Jockers)
- Big Data
- Atrybucja autorska
Skąd to, kotku?
Na płot, co własnym swoim płoctwem przerażony, Wyziorne szczerzy dziury w sen o niedopłocie, Kot, kocurzak miauczurny, wlazł w psocie-łakocie I podwójnym niekotem ściga cień zielony.
Autorski odcisk palca
- cechy niedostrzegalne gołym okiem
- trudne (niemożliwe) do kontrolowania
- odporne na imitację, plagiat, parodię
- dość często: frekwencje częstych słów
Najczęstsze słowa
‘It is a truth universally acknowledged, that a single man in possession of a good fortune, must be in want of a wife.’
(J. Austen, Pride and Prejudice)
“the” = 4.25%
“in” = 3.45%
“of” = 1.81%
. . .
Atrybucja autorska
Jeśli mamy:
- tekst nieznanego autorstwa
- korpus porównawczy zawierający teksty znanych autorów
to czy można wśród nich odnaleźć jego ‘najbliższego sąsiada’?
Kto napisał Prometeusza?
Problemy z autorstwem
- Tzw. ‘problem Zeusa’:
- nabożna postawa Ajschyloza względem Zeusa
- Zeus odmalowany jako tyran w Prometeuszu w okowach
- Różnice wersyfikacyjne między Prometeuszem... i resztą
- Trzeci aktor w jednej ze scen.
Greckie tragedie
Tzw. zbiór otwarty
- Ajschylos
- Sofokles
- Eurypides
- Inny autor (?)
Dystraktor
Więcej dystraktorów
Zatem kto to napisał?
- Za każdym razem Prometeusz zachowywał się dziwnie.
- Dystraktory nie zmieniły ogólnego obrazu.
- Czyli sztukę napisał ktoś inny?
Stylometia wychodząca poza atrybucję autorską
136 najczęstszych słów
137 najczęstszych słów
Perspektywa mikroskopu: co zawiera pojedynczy tekst?
Analiza sekwencyjna
Roman de la Rose
- XIII-wieczny starofrancuski poemat alegoryczny...
- ... napisany przez dwóch autorów:
- Wilhelm z Lorris (ca. 1230)
- Jan z Meun (ca. 1275)
- Wiemy, gdzie nastąpiła zmiana (w. 4058).
Roman de la Rose
Biblia królowej Zofii
- XV-wieczny przekład Biblii na polski
- Dwa tomy:
- tom II rozmontowany przed XVII wiekiem.
- tom I zaginiony (zniszczony?) w 1945
- Na szczęście mamy faksymile z 1930 r.
Biblia królowej Zofii: tekst
- Przełożony z czeskiego
- hebrajski -> łacina -> czeski -> polski
- Pięć rąk pisarskich
- Prawdopodobnie więcej niż jeden tłumacz
- Zmieszanych wiele warstw stylistycznych
Biblia królowej Zofii
Biblia królowej Zofii
Harper Lee
- 15 lipca 2015: Idź postaw wartownika
- druga powieść Harper Lee
- Zabić drozda (1960) nagrodzona Pulitzerem
- mocno przeredagowana przez Tay Hohoff
- Plotki, że napisał to Truman Capote
- Plotki, że Lee napisała Z zimną krwią
Z zimną krwią: jednak Capote!
Zabić drozda (lub szynkę!)
Zabić drozda
Wulgata (św. Hieronim?)
Filologia cyfrowa (vs. hermeneutyka)
- dostrzeganie własności tekstu niewidocznych gołym okiem
- przetwarzanie olbrzymich zbiorów danych
- powtarzalność eksperymentu (obiektywizm?)